واکسن HPV زنان | هر آنچه باید بدانید درباره پیشگیری از ویروس پاپیلومای انسانی

اگر فکر می‌کنی «HPV» فقط یک بیماری نادر یا مخصوص دیگرانه، اشتباه می‌کنی.

ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) شایع‌ترین عفونت منتقله از راه جنسی در جهان است — و طبق آمار، بیش از ۸۰٪ زنان فعال جنسی در طول عمر خود حداقل یک بار با آن تماس دارند.

اما خبر خوب این است که می‌شود از آن پیشگیری کرد؛ با واکسن HPV.

واکسن HPV به‌عنوان یک سپر محافظ، از ابتلا به ژنوتایپ‌های پرخطر ویروس (مثل HPV 16 و 18) جلوگیری می‌کند — ویروس‌هایی که عامل اصلی سرطان دهانه رحم در زنان هستند.

در ایران، آگاهی درباره این واکسن هنوز پایین است؛ بسیاری نمی‌دانند چه زمانی باید واکسن بزنند، چند دوز لازم است، یا آیا پس از ازدواج هم مؤثر است؟

در این مقاله از ساختمان پزشکی مایسل، به همه‌ی این سؤالات با نگاهی علمی و قابل‌فهم پاسخ می‌دهیم تا بتوانی با تصمیمی آگاهانه از سلامت خود محافظت کنی.

واکسن HPV چیست و چرا برای زنان اهمیت دارد؟

واکسن HPV (ویروس پاپیلومای انسانی) نوعی واکسن پیشگیرانه است که بدن را در برابر چند نوع از شایع‌ترین و خطرناک‌ترین گونه‌های ویروس HPV ایمن می‌کند. این ویروس عامل اصلی سرطان دهانه رحم در زنان است و می‌تواند باعث زگیل تناسلی و ضایعات پیش‌سرطانی شود.

نکته‌ای که شاید شگفت‌انگیز باشد این است که بیش از ۸۰٪ زنان در طول زندگی خود حداقل یک بار به نوعی از HPV آلوده می‌شوند — اما بسیاری هرگز متوجه آن نمی‌شوند.

واکسن HPV با تحریک سیستم ایمنی، از ورود و تکثیر ویروس در سلول‌های بدن جلوگیری می‌کند. در واقع، این واکسن نمی‌گذارد ویروس اصلاً در بدن جا بگیرد، و همین ویژگی باعث شده آن را یکی از موثرترین روش‌های پیشگیری از سرطان دهانه رحم بدانند.

در کشورهایی که واکسیناسیون گسترده انجام شده، موارد سرطان دهانه رحم تا ۷۰ درصد کاهش یافته است — عددی که هیچ روش غربالگری دیگری به‌تنهایی نتوانسته به آن برسد.

برای زنان، اهمیت واکسن تنها در پیشگیری از سرطان نیست؛ بلکه مانع بسیاری از عفونت‌های پایدار HPV، زگیل تناسلی، و درمان‌های تهاجمی بعدی می‌شود. حتی اگر رابطه جنسی داشته‌اید یا ازدواج کرده‌اید، تزریق واکسن HPV هنوز مفید است، چون احتمال دارد در برابر انواعی از ویروس که هنوز وارد بدن نشده‌اند، محافظت ایجاد کند.

به زبان ساده، واکسن HPV یعنی «پیشگیری به جای درمان».

به جای آن‌که در آینده با اضطراب نتیجه‌ی آزمایش پاپ‌اسمیر یا جواب مثبت HPV روبه‌رو شوی، می‌توانی امروز با چند تزریق ساده، احتمال ابتلا به یکی از شایع‌ترین و پرخطرترین ویروس‌های جهان را به حداقل برسانی.

سن مناسب تزریق واکسن HPV در زنان

واکسن HPV زمانی بیشترین اثربخشی را دارد که قبل از شروع فعالیت جنسی تزریق شود، چون بدن هنوز با ویروس تماس نداشته است.

سازمان جهانی بهداشت توصیه می‌کند دختران بین ۹ تا ۱۴ سالگی واکسن را دریافت کنند؛ در این بازه، سیستم ایمنی واکنش قوی‌تری نشان می‌دهد و تنها دو دوز واکسن برای ایجاد ایمنی کامل کافی است.

اما اگر از این سن گذشته‌اید، نگران نباشید.

زنان تا ۴۵ سالگی هم می‌توانند واکسن HPV را دریافت کنند. در این گروه، معمولاً سه دوز تزریق می‌شود تا بدن ایمنی کافی پیدا کند.

تحقیقات نشان می‌دهد که حتی اگر فرد در گذشته به یکی از انواع HPV آلوده شده باشد، واکسن همچنان می‌تواند از ابتلا به انواع دیگر ویروس جلوگیری کند. به همین دلیل است که تزریق واکسن بعد از ازدواج یا شروع رابطه جنسی هم توصیه می‌شود.

در ایران، واکسن HPV هنوز در برنامه واکسیناسیون عمومی قرار ندارد، اما در بسیاری از کلینیک‌های زنان و مراکز بهداشت در دسترس است. پزشکان متخصص زنان معمولاً توصیه می‌کنند تزریق واکسن را هرچه زودتر، حتی بعد از ازدواج یا زایمان، انجام دهید تا سطح ایمنی در برابر ویروس‌های پرخطر 16 و 18 افزایش یابد.

اگر در سن بالاتری هستید یا نتیجه‌ی آزمایش HPV شما منفی بوده، تزریق واکسن همچنان می‌تواند در برابر عفونت‌های آینده نقش محافظتی داشته باشد.

در واقع، هرچه زودتر اقدام کنید، بدن فرصت بیشتری برای ساخت آنتی‌بادی و دفاع در برابر ویروس پیدا می‌کند.

چند دوز واکسن HPV لازم است و فاصله بین تزریق‌ها چقدر است؟

تعداد دوز واکسن HPV به سن فرد در زمان تزریق بستگی دارد.

اگر واکسیناسیون بین ۹ تا ۱۴ سالگی انجام شود، معمولاً دو دوز کافی است.

دوز اول در هر زمان تزریق می‌شود و دوز دوم شش ماه بعد انجام می‌گیرد.

اما برای کسانی که ۱۵ سال یا بیشتر دارند، بدن به سه نوبت واکسن نیاز دارد تا ایمنی کامل ایجاد شود.

در این حالت، برنامه تزریق به شکل زیر است:

• دوز اول: روز شروع

• دوز دوم: یک تا دو ماه بعد از دوز اول

• دوز سوم: شش ماه بعد از دوز اول

این فواصل به بدن زمان می‌دهد تا پادتن‌های قوی و پایدار بسازد.

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که در زنان، پس از تزریق کامل سه دوز، سطح آنتی‌بادی تا سال‌ها بالا باقی می‌ماند و از ابتلا به انواع پرخطر ویروس HPV (به‌ویژه نوع 16 و 18) پیشگیری می‌کند.

در حال حاضر، دو نوع واکسن اصلی در جهان استفاده می‌شود:

گارداسیل (Gardasil) و سِرواریکس (Cervarix).

هر دو از عفونت‌های HPV پرخطر جلوگیری می‌کنند، اما گارداسیل پوشش گسترده‌تری دارد و علاوه بر انواع سرطان‌زا، در برابر زگیل تناسلی (HPV نوع 6 و 11) نیز محافظت ایجاد می‌کند.

در ایران معمولاً برند گارداسیل رایج‌تر است، اما واردات محدود بوده و بهتر است قبل از تزریق با پزشک متخصص زنان درباره نوع واکسن موجود مشورت کنید.

اگر به هر دلیل فاصله بین دوزها بیشتر شد، نگران نباشید —

نیازی به شروع مجدد واکسیناسیون نیست. فقط کافی است دوز بعدی را در اولین زمان ممکن تزریق کنید تا برنامه تکمیل شود.

⚠️ عوارض واکسن HPV چیست؟ واقعیت‌ها و باورهای اشتباه

بیشتر زنانی که واکسن HPV دریافت می‌کنند، هیچ عارضه جدی را تجربه نمی‌کنند.

عوارض شایع، اگر هم بروز کنند، معمولاً خفیف و کوتاه‌مدت هستند؛ مثل درد یا قرمزی در محل تزریق، احساس خستگی، سردرد یا تب خفیف در یکی دو روز اول. این واکنش‌ها طبیعی‌اند و نشانه‌ی فعال شدن سیستم ایمنی بدن‌اند، نه نشانه‌ی خطر.

در موارد نادر ممکن است فرد دچار واکنش آلرژیک شود (مثل خارش یا تورم)، اما احتمال آن کمتر از یک در صدهزار است.

پژوهش‌های گسترده در کشورهای مختلف نشان داده‌اند که واکسن HPV هیچ ارتباطی با ناباروری، بیماری‌های خودایمنی یا مشکلات هورمونی ندارد. این شایعات بیشتر از شبکه‌های اجتماعی نشأت گرفته‌اند و پایه علمی ندارند.

برای زنان باردار، معمولاً توصیه می‌شود تزریق واکسن به بعد از زایمان موکول شود، چون مطالعات ایمنی در دوران بارداری هنوز کامل نیست — نه به این معنا که خطرناک است، بلکه به این دلیل که شواهد کافی برای قطعیت وجود ندارد.

در مقابل، فواید واکسن بسیار قابل توجه است: پیشگیری از سرطان دهانه رحم، زگیل تناسلی و عفونت‌های مکرر HPV. تا امروز بیش از ۴۰۰ میلیون دوز واکسن HPV در سراسر جهان تزریق شده و نتایج نظارتی سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد که این واکسن یکی از ایمن‌ترین واکسن‌های موجود است.

بنابراین، اگر بعد از تزریق کمی درد، تب یا بی‌حالی احساس کردی، جای نگرانی نیست.

می‌توانی با گذاشتن کمپرس سرد یا مصرف مسکن ساده (با مشورت پزشک) این علائم را کاهش دهی.

اصل ماجرا این است که خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم هزاران برابر بیشتر از عوارض موقت واکسن است.

واکسن HPV در ایران – دسترسی، قیمت و وضعیت فعلی

واکسن HPV در حال حاضر در ایران به‌صورت محدود در دسترس است، اما می‌توان آن را در برخی از کلینیک‌های تخصصی زنان، مراکز واکسیناسیون خصوصی و داروخانه‌های منتخب تهیه کرد.

برند رایج در ایران معمولاً گارداسیل (Gardasil) است؛ واکسن معتبر ساخت شرکت MSD که در برابر انواع پرخطر ویروس HPV از جمله نوع 16 و 18 و همچنین در برابر زگیل تناسلی (نوع 6 و 11) محافظت ایجاد می‌کند.

با اینکه این واکسن هنوز وارد برنامه واکسیناسیون ملی نشده، بسیاری از متخصصان زنان و انکولوژی توصیه می‌کنند زنان در بازه‌ی سنی ۹ تا ۴۵ سال آن را دریافت کنند، به‌ویژه پیش از ازدواج یا شروع رابطه جنسی.

قیمت واکسن HPV بسته به نوع (۴ ظرفیتی یا ۹ ظرفیتی) و موجودی بازار متغیر است، اما معمولاً هر دوز بین چند میلیون تومان هزینه دارد.

برای تزریق کامل، به دو یا سه دوز نیاز است، پس بهتر است قبل از شروع دوره، درباره هزینه‌ی کل و نوع واکسن با پزشک یا کلینیک هماهنگ کنی.

واکسن به صورت محدود از طریق سازمان غذا و دارو و مسیرهای رسمی وارد کشور می‌شود؛ بنابراین حتماً واکسن را از مراکز معتبر تهیه کن تا از اصالت دارو و حفظ زنجیره سرد اطمینان داشته باشی.

در حال حاضر بیمه‌ها معمولاً هزینه واکسن را پوشش نمی‌دهند، اما برخی بیمه‌های تکمیلی بخشی از هزینه را بازپرداخت می‌کنند.

به‌طور خلاصه، واکسن HPV در ایران موجود است ولی عرضه‌ی آن هنوز پیوسته و گسترده نیست.

اگر تصمیم به تزریق گرفتی، بهترین کار این است که با پزشک متخصص زنان یا کلینیک واکسیناسیون معتبر مشورت کنی تا از جدیدترین وضعیت قیمت، نوع واکسن و نوبت‌دهی مطلع شوی.

بعد از واکسن HPV آیا هنوز انجام پاپ‌اسمیر لازم است؟

بله، حتماً.

حتی اگر واکسن HPV را تزریق کرده‌ای، همچنان باید تست پاپ‌اسمیر (Pap smear) و در صورت لزوم تست HPV DNA را طبق برنامه انجام دهی.

واکسن HPV از بیشتر انواع پرخطر ویروس محافظت می‌کند، اما نه از تمام انواع آن. یعنی هنوز احتمال بسیار کمی وجود دارد که به نوعی از ویروس مبتلا شوی که در واکسن پوشش داده نشده است.

پاپ‌اسمیر یک روش ساده و بدون درد است که تغییرات سلولی دهانه رحم را قبل از سرطانی شدن شناسایی می‌کند. انجام منظم آن می‌تواند سرطان دهانه رحم را در مراحل اولیه و قابل درمان تشخیص دهد.

بنابراین، واکسن و غربالگری دو بخش مکمل از یک برنامه پیشگیری هستند، نه جایگزین یکدیگر.

بر اساس توصیه سازمان جهانی بهداشت (WHO):

• زنان باید از ۲۱ سالگی یا سه سال پس از شروع رابطه جنسی تست پاپ‌اسمیر را آغاز کنند.

• اگر نتیجه طبیعی باشد، هر سه سال یک‌بار کافی است.

• پس از ۳۰ سالگی، می‌توان تست پاپ‌اسمیر را با تست HPV DNA ترکیب کرد تا دقت غربالگری افزایش یابد.

در واقع، تزریق واکسن HPV یک گام مهم برای پیشگیری است، اما پایش مداوم و معاینه دوره‌ای بخش جدانشدنی از سلامت زنان باقی می‌ماند.

ترکیب این دو — واکسیناسیون و غربالگری — مطمئن‌ترین راه برای کاهش خطر سرطان دهانه رحم است.

✅ جمع‌بندی

واکسن HPV یکی از مهم‌ترین دستاوردهای پزشکی در پیشگیری از سرطان دهانه رحم و عفونت‌های منتقله از راه جنسی است.

تزریق آن — چه قبل از ازدواج و چه بعد از شروع رابطه — می‌تواند تا حد زیادی از ابتلا به انواع پرخطر ویروس پاپیلومای انسانی جلوگیری کند.

با این حال، واکسن به‌تنهایی کافی نیست؛ انجام پاپ‌اسمیر منظم، تست HPV DNA و معاینه دوره‌ای زنان همچنان ضروری است تا سلامت دستگاه تناسلی در بلندمدت حفظ شود.

در ایران واکسن گارداسیل (Gardasil) در برخی کلینیک‌های معتبر موجود است و می‌توان آن را در دو یا سه نوبت تزریق کرد.

اگر در مورد سن مناسب، تعداد دوز، یا عوارض احتمالی واکسن HPV سوال داری، بهترین کار این است که با پزشک متخصص زنان یا کلینیک واکسیناسیون معتبر مشورت کنی.

اطلاعات دقیق و تصمیم آگاهانه، بزرگ‌ترین قدم برای حفظ سلامتت است.

به یاد داشته باش:

پیشگیری، همیشه آسان‌تر و مؤثرتر از درمان است.

چند دقیقه وقت برای مشاوره یا واکسیناسیون می‌تواند سال‌ها سلامت، آرامش و اطمینان برایت به همراه بیاورد.

❓ سؤالات متداول درباره واکسن HPV زنان